Waarom we er zijn

In de huidige maatschappij zijn we allemaal – of we het nu willen of niet – continu producenten en gebruikers van data.

Je produceertdata elke keer als er iets over je wordt vastgelegd. Zo staat bijvoorbeeld elke inwoner van Nederland als zodanig ingeschreven in databanken van de overheid, bijvoorbeeld om belastingen te innen en wordt er data verzameld door verschillende bedrijven voor gepersonaliseerde advertenties. Op grote schaal wordt er continu data over je verzameld, gecombineerd en verwerkt; wanneer je surft op het internet, als je gebruik maakt van je mobiele telefoon, door middel van slimme apparaten in je woonkamer, bij de dokter en door middel van sensoren in de publieke ruimte.

Tegelijkertijd zijn we ook allemaal gebruikers van data. We maken immers gebruik van allerlei diensten, software en apps die op data leunen. Denk bijvoorbeeld aan het terugkrijgen van geld bij de belastingdienst of het noteren van je stappen in een stappenteller-app of actuele file informatie krijgen via Google Maps.

Dat we data produceren en gebruiken is natuurlijk niet per definitie een probleem. Het kan ook wederzijdse voordelen bieden. Het vrijwillig afstaan van gegevens over je gezondheid aan een dokter kan deze bijvoorbeeld helpen om de meeste geschikte behandeling op te stellen. En voor het bestrijden van klimaatverandering, kan dataverzameling belangrijk zijn om op de precieze effecten te anticiperen en te voorkomen.

Met de productie en het gebruik van data zijn echter – goedschiks of kwaadschiks – altijd belangen gemoeid; de gegevens worden immers verzameld en ingezet met bepaalde doelstellingen en aan de hand van bepaalde normen. Het probleem is dat het belang van de gewone burger op dit gebied is ondervertegenwoordigd of ondergeschikt wordt gemaakt.

 

Waar het vaak mis gaat

  • Er wordt te veel verzameld, wat wordt verzameld is niet altijd nodig en wordt te lang opgeslagen. Daarmee kan het verleden burgers blijven achtervolgen, en neemt het risico van misbruik van data toe.
  • Wat wordt verzameld dient vooral de belangen van bedrijven of een te invasieve staat. Autonomie van burgers, sociale veiligheid en andere belangrijke waarden kunnen het onderspit delven.
  • Gewone burgers hebben vaak geen zicht op wat er over hen wordt verzameld en wat hiermee wordt gedaan. Zij kunnen daardoor ook niet kiezen of ze het daar mee eens zijn.
  • Gegevens worden uiteindelijke gebruikt voor andere doeleinden dan afgesproken. Je weet dan als burger niet waar je, met je data, aan mee werkt.
  • Er wordt onzorgvuldig met gevoelige gegevens omgegaan en het toezicht hierop is onvoldoende. Diefstal van gegevens en misbruik liggen op de loer.
  • Mensen worden uitgeknepen tot verdienmodel: hun profiel voorspelt waar hun aandacht naar uit gaat, en aandacht genereert geld. Negatieve berichten en emoties houden meer aandacht vast dan positieve. Veel polarisatie in de huidige maatschappij is daarmee het gevolg van het verdienmodel van Big Tech.

 

 

Tegenmacht is dringend nodig

Het belang van de gewone burger is ondervertegenwoordigd als gevolg van een ongelijkheid in macht. Grote bedrijven en overheden zijn de ontwerpers, beheerders, toezichthouders en handelaars binnen onze (technische) data-infrastructuur. De meeste van de apparaten die data over ons verzamelen, analyseren en verwerken zijn in handen van bedrijven als Facebook, Google en Amazon. En de belangrijkste afnemers van deze datasets zijn (andere) bedrijven en overheden.

Zij zijn op dit thema bovendien in hoge mate georganiseerd en bezitten de nodige vaardigheden, kennis en middelen om hun belangen op dit gebied te behartigen. Ditzelfde geldt niet voor de gemiddelde Nederlander. Slechts een kleine groep aan ‘experts’ is goed op de hoogte van wat er allemaal over hen wordt verzameld en zijn in staat hier tactieken voor te ontwikkelen, bijvoorbeeld door gebruik te maken van bepaalde software. De meeste mensen hebben hier geen idee van of zijn op dit thema onverschillig geworden omdat ze het gevoel hebben er toch niets aan te kunnen doen.

Dit is een groot probleem. Terwijl steeds meer aspecten van ons dagelijks leven data-gedreven zijn, in een digitale omgeving plaatsvinden en/of beïnvloed worden door algoritmen, heeft de gewone burger noch de kennis noch de inspraak over de vormgeving hiervan. De gewone burger moet lijdzaam toezien hoe deze slechts een radartje wordt in de algoritmische besluitvorming van overheden en massale surveillance van niet-democratische bedrijven. Dat ondermijnt de rechtstaat. Dat ondermijnt de autonomie van burgers. Dat ondermijnt de democratie. Dat ondermijnt het hebben van een open en vrije samenleving.

Machtsongelijkheid komt ook doordat de overheid met zijn regelgeving achter de ontwikkelingen aan loopt. De eerste auto had ook geen veiligheidsgordels. Dit wordt de komende jaren in rap tempo ingelopen. Intussen blijft het zaak om initiatieven op te sporen en te benoemen die het niet goed doen, zodat er druk ontstaat om bij te sturen.

Als individu kunnen we niet veel uitrichten, collectief staan we sterker. De Datavakbond vormt een tegenmacht ten opzichte van deze zeer gevaarlijke en ondemocratische tendens. We vragen aandacht en ondernemen actie op alle terreinen waarbij de productie en het gebruik van data ten nadele van de gewone burger plaatsvindt.